‘Avokado’ ismi İspanyolcadan (aquacate veya ahuacate) türemiş olmakla birlikte, genellikle ‘Amerikan armudu’ olarak da adlandırılmaktadır
Avokado (Persea americana Mill.), Meksika’nın merkez ve doğusunda bulunan dağlık alanlardan başlayarak Guatemala ile Orta Amerika’nın Pasifik sahilleri boyunca geniş coğrafi alana yayılan polimorfik (çok farklı görünüşte) bir ağaç türüdür
Arkeolojik kalıntılarda, bu meyve türünün seleksiyonunun (doğadan veya belirli bir bitki örtüsünden seçme) ve seçilen üretim materyallerinin kullanılmasının 10.000 yıllık bir periyot boyunca Meksika’da sürdürdüğü görülmektedir.
Amerika kıtasının keşfinden sonra avokadonun besinsel değerinin ve insan sağlığındaki öneminin öğrenilmesiyle birlikte, Amerikalı koloniler iklimsel olarak yetiştirilmesine uygun olan sömürgelere yayılmasını sağlamışlardır.
Ticari anlamda avokado yetiştiriciliği ise, 1911 yılında ‘Fuerte’ çeşidinin Meksika’dan seçilerek Kaliforniya’ya getirtilmesi ile birlikte başlamıştır. Bu tarihten itibaren Meksika, Bileşik Amerika, Şili; İsrail, İspanya, Avustralya ve Endonezya gibi birçok ülkede hızlıca yayılmıştır.
Avokado Eski Dünya’nın Yeni Meyvesi!
Dünya’da Avokado Yetiştiriciliğinin Önemi
Dünya’da 5 kıta ve 50’ye yakın ülkede yetiştirilmektedir. Avokadonun yetiştiricilik alanlarının sınırlı olması, yüksek besin değerinin ve kendine özgü tadının bulunması nedeniyle, pazarda yüksek fiyatla alıcı bulmaktadır.
İhracat şansı oldukça yüksek olan bu türün tüketimi, özellikle ekonomik gelir düzeyi yüksek birçok ‘Avrupa Birliği’ ülkesinde giderek artmaktadır. Avokado, dünyada birkaç ülkede son derece birbirinden farklı özellik taşıyan çevrelerde, önemli ticari tarımsal ürün olarak yetiştirilmektedir.
Dünya genelinde avokado, geniş bir sıcaklık dağılımında yetiştirilmekte, subtropikal ve tropikal çeşitler için farklı sıcaklık istekleri bulunmaktadır.
Avokadoyu Dünya Tanıyor!
Türkiye’de Avokado Yetiştiriciliğinin Önemi
Ülkemizde ise avokadonun ticari yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması amacıyla; 1970’li yılların başında FAO aracılığıyla Kaliforniya’dan ‘Fuerte’. ‘Hass’. ‘Bacon’ ve ‘Zutano’ olmak üzere 4 önemli çeşit getirtilmiştir. Bu çeşitler Antalya, Dalaman-Muğla, Alata-Mersin, Adana ve İskenderun- Hatay ekolojik koşullarında denemeye alınmıştır.
Antalya ve Alanya koşullarında 1969–1983 yılları arasında tarafından yapılan denemede; ‘Fuerte’. ‘Hass’. ‘Bacon’ ve ‘Zutano’ çeşitlerinin bölgeye adapte olabildikleri ve çeşide özgü karakterleri gösterdikleri belirtilerek, bu çeşitlerin ticari yetiştiriciliklerinin yapılabileceği sonucu elde edilmiştir. Türkiye’nin Akdeniz sahil kuşağındaki bazı alanların oldukça uygun olduğu tespit edilmesinden sonra yetiştiriciliği 1980’li yılların ortalarından itibaren hızla yayılmaya başlamıştır.
Türkiye’deki avokado üretiminin yaklaşık % 75- 80’i Antalya’da, % 15-20’si Mersin’de ve % 2-5’i diğer illerde (Muğla ve Hatay) üretilmektedir. Bunun sonucunda, son zamanlarda yerel pazarlarda çok fazla avokado yer almaktadır.
Antalya’nın toplam üretiminin ise belirli bir bölgede yoğunlaştığı görülmekte ve yaklaşık % 80’i Alanya ve Gazipaşa ilçelerinden karşılanmaktadır.
Türkiye’de Avokado Yerini Buldu; Akdeniz Sahil Kuşağı!
Beslenme ve İnsan Sağlığı Yönünden Önemi
Avokadonun ‘klimakterik’ özellik gösteren bir meyvedir. Bunun anlamı; ağaç üzerinde belirli bir olgunluk aşamasına gelen meyvenin (ağaç olumu), tüketiminin yapılabilmesi için (yeme olumu) hasat edildikten sonra belirli bir süre beklenilmesinin gerekmesidir. Bu özellik pazarlamada ‘bir strateji olarak’ kullanılmaktadır.
Avokadonun tüketimi, çok sayıda diyetisyen ve uzman tarafından tavsiye edilmektedir. Ayrıca, sağlık üzerinde olumlu etkisi olan besinler için söylenen ‘fonksiyonel gıda’ olarak kabul edilmektedir.
100 gramda yaklaşık 167 kalori ile mükemmel bir enerji kaynağıdır. Yağ içeriğinin dörtte üçünden fazlası kandaki kolesterolü düşürücü etkisi olan doymamış yağ asidinden (çoğunlukla oleik asit) oluşmaktadır.
Avokadonun kendine özgü tadının ve aromasının oluşmasında yağının büyük önemi bulunmaktadır. Avokado yağının insan beslenmesindeki önemi; atherosklerotik kalp hastalıklarına (kalp damarlarının daralması ve tıkanması) neden olan kandaki düşük yoğunluktaki lipoprotein (LDL) kolesterol seviyesini azaltan, tekli doymamış oleik asidi içermesidir.
(Kaynak: http://www.ifood.tv/blog/how-to-store-avocado-oil)
Avokado meyvesi, antioksidan vitaminler olarak bilinen A, C ve E vitaminlerince oldukça zengindir. Bu vitaminler kandaki düşük yoğunluktaki lipoproteinlerin (LDL) oksidasyonunu azaltarak kalp hastalıklarını azaltmada olumlu rol oynamaktadır. Ayrıca, meyve yüksek çözülebilir lif içeriğine sahiptir.
Avokadonun meyve eti diğer meyvelerden proteince daha zengindir. Ancak et, süt ve bakliyat ile karşılaştırıldığında onlardan daha az protein içeriğine sahiptir. Meyve etinde, bütün temel asitler bulunmaktadır. Avokado meyve eti fizyolojisi demir bakımından oldukça zengindir.
Avokadoyu Üretirsen Gelirin, Tüketirsen Sağlığın Artar!
Avokado Neden Sağlıklı Bir Besin?
- Avokado içerdiği doymamış yağ asitleri ile kanda kolesterolün yükselmesini önler, dolayısıyla kalp ve damar hastalıkları için en iyi ilaçtır.
- Avokado, vücutta toksit maddeleri yok eder. Böylece, yaşlanma sürecini yavaşlatarak hastalıkları önlemede etkin rol oynamaktadır.
- Avokadonun içeriğinde bulunan protein, mineral madde (özellikle potasyum ve magnezyum) ve vitaminler aracılığı ile küçük çocukların ve hamile kadınların dengeli ve sağlıklı beslenmesinde önemli rol oynamaktadır.
- Avokado, vücudun gençleşmesi, hücrelerin yenilenmesi ve canlılığı ile kalp, böbrek ve kasların sağlığı içinde önemli bir besindir.
- Avokado, insanlarda üreme sisteminin ve organlarının daha iyi çalışmasını sağlamaktadır.
- Avokado, vücudun karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında yapmaktadır.
(Kaynak: http://simplyrecipes.com/recipes/avocado_salad_with_heirloom_tomat oes/)
Avokado Önemli Bir Besin!
Avokado Nerelerde Kullanılır?
- Avokadonun gıda endüstrisinde tüketilmesinin yanında yağ içeriklerinden dolayı, kozmetik endüstrisinde de kullanılmaktadır. İtalya ve Fransa’da avokado yağı çok fazla ilgi çekmektedir.
- Avokado yağı kozmetik sanayinde de önemli bir hammaddedir. Avokado yağından güneş koruyucu ve güzellik kremleri, sağlık sabunları ve kozmetik içerikli şampuanlar yapılmaktadır.
- Cildi güzelleştirmek, yumuşaklık ve canlılık vermek, özellikle kuru ciltlerin kaybettikleri nemi kazandırmak için avokado maskeleri evde bile basit bir şekilde yapılabilmektedir.
Avokado Yağı, Vücudu Gençleştiriyor!
(Kaynak: http://sinikorea.co.kr/ttmall/data/goods/images/)
(Kaynak: http://www.mysticunicorn.com)
Avokadonun Meyve Eti İçeriği Nasıl?
Avokado diğer besinler ile kıyaslandığında; enerji ve yağ içeriği, protein ve B vitaminince önemli oranda daha zengin olduğu görülmektedir.
A ve C vitaminlerince ise oldukça zengindir. Avokadonun, kalp ve dolaşım sisteminin sağlığını teşvik etmesinde doymamış yağlarının yararlılığı ve yüksek besinsel değeri sayesinde, dünyanın birçok yerinde ilgi çekmektedir.
Avokado meyvesi, yağ içeriği, kilogram başına kalori ve protein bakımından birçok meyve türüne göre üstünlük göstermektedir. Meyvenin yapısında: % 1-2 protein, % 10-17 yağ, % 1.5-2.0 toplam şeker ve % 80 su bulunmaktadır.
Meyvenin yağ oranı yüksek olmasına rağmen, daha çok doymamış tekli oleik yağ asitleri içerdiği için hazmı kolay ve kandaki kolesterol seviyesini düşürücü bir etkiye sahiptir.
Ayrıca içeriğinde 11 değişik vitamin (A, B, C ve E gibi) ve 14 değişik mineral madde (demir, kalsiyum, magnezyum, fosfor, potasyum, çinko gibi) bulunmaktadır.
Doğal olarak yetiştiği yerlerde yerli halkın önemli bir besin kaynağını oluşturmakta ve “fakirin tereyağı” olarak isimlendirilmektedir.
Avokado Yağı, Zeytin Yağına Benzer
Ağaç Özellikleri
Avokado genellikle yayvan, bazen dikine gelişen herdem yeşil 6-20 m yükseklikte bir ağaçtır. Gevrek yapıda olup şiddetli rüzgârlara karşı hassastır (resim 8). Çarpık dallanan bir gövde yapısı vardır. Ağaç gövdesinde; kaba ve uzunlamasına yarıklar bulunmakta ve etli bir kabukla örtülü olmaktadır. Ağacın tacı, bol yaprağa sahiptir.
Yaprak Özellikleri
Yapraklar koyu yeşil renkte olup, oval, eliptik, ve mızrağımsı şekillerdedir. Genç sürgünler bakırımsı kırmızı renktedir. Olgunlaşmamış yaprakların rengi açık yeşildir. Meksika soyunun yaprakları anason kokuludur. Avokado yaprağı; 7,5-37,5 cm arasında, oval, mızrağımsı, yumurtamsı veya yuvarlağımsı veya bunların karışımı şekillerdedir.
Çiçek Yapısı
Çiçekler küçük yeşil, sarımtıraktır. Çiçekler salkım uçlarında bulunmaktadır.
Taç ve çanak yapraklar arasında genellikle farklılık yoktur. Çanak yaprağa benzer yapılar, gerçek çiçek örtüsüdürler. 12 adet erkek organ 2 halkada sıralanmıştır.
İç halkadakilerden 3’ ü kısır olup ‘staminod’ adını alırlar. Başçıklar 4 bölmelidir. Soğan şeklinde bir yumurtalık, silindirik ve kıllı dişicik borusu ve basit dişicik tepesi dişi organın kısımlarıdır.
İç halkadaki erkek organların iplikçiklerinin dip kısmında ve her iki yanında birer tane balözü kesesi bulunmaktadır. Çiçeklenme çeşitlere göre sonbahardan yaz başlangıcına kadar sürmektedir.
Her çiçekte birbirine benzer yapıda 3’er adet taç ve çanak yaprak, 1 adet dişi organ ile 2 sıralı olarak dizilmiş, 9 tanesi fonksiyonel 3 tanesi kısır toplam 12 adet erkek organ bulunmaktadır.
İç sıradaki erkek organların dip kısmında birer çift nektar (bal özü) kesesi bulunmaktadır. Tam açılmış bir avokado çiçeği 1 cm genişliğinde 6-7 mm uzunluğundadır.
Avokadonun meyveleri, çiçeklenmeden 10-18 ay sonra hasat olgunluğuna gelmektedir.
Meyve Özellikleri
Avokado meyveleri değişik şekil, renk ve büyüklüktedir. Meyve iriliği, 100-1.000 gram arasında değişmektedir. Meyveler yuvarlak, oval veya armut şeklindedir.
Kabuk rengi hafif sarımtırak yeşilden koyu yeşile, kahverengi kestane renginden, erguvani siyaha kadar değişmektedir.
Avokadonun kabuk kalınlığı 0,8-6 mm arasında değişmektedir. Kabuk yüzeyi düz veya pürüzlü olabilmektedir.
Meyve Eti
Meyve eti açık sarı-krem renginde olmakla birlikte, kabuğa doğru yeşilimsi renktedir.
Meyve eti yüksek oranda yağ içermekte ve çeşitlere göre değişmekle birlikte % 7-25 arasında yer almaktadır. Meyve ağaç üzerinde kaldığı hasat süreci boyunca belirli oranlarda yağ oranı artmaktadır.
Çekirdek Yapısı
Avokadonun her bir meyvesinde tek çekirdek bulunmaktadır. Çekirdek büyüklüğü çeşitlere göre değişkenlik göstermektedir. Avokadonun çekirdek şekilleri; yuvarlak, yumurtamsı, konik veya silindirik olabilmektedir. Çekirdek iki kotiledonludur.
Çekirdek kabuğunun rengi, açık kahverenginin tonlarıdır. Çekirdek eti; beyaz, sarımsı veya yeşilimsi beyaz renktedir. Çekirdek yüzeyi düz veya pürüzlüdür.
Döllenme Biyolojisi
Avokado meyvesinin oluşması için, çiçeğin açılma döneminde dişicik tepesine başka bir çiçekten çiçek tozunun taşınması gerekmektedir. Avokadoda çiçek tozu taşınması ve tozlanması böceklerle (arı veya uçan diğer böcekler) olmaktadır.
Avokado bahçesi tesis edilirken dikkat edilecek en önemli unsurlardan biri çeşittir. Çeşit seçimi meyve tutumu için çok önemlidir. Avokadoda yüksek verimi almak için çiçekleri karşılıklı olarak birbirini tozlayacak çeşitlerin birlikte dikilmesi gerekmektedir.
Avokadonun döllenme biyolojisinin bilinmesi çok önemlidir. Bunun nedenleri;
- Kendine özgü döllenme biyolojisinin olması,
- Döllenmenin verimi doğrudan etkilemesi,
- Karşılıklı birbirini tozlayacak çeşitlerin seçilmesi,
- Kültürel uygulamaların (sulama, gübreleme ve hasat gibi) zamanının belirlenmesinin gerekliliğidir.
Avokadonun çiçek yapısı diğer meyve türlerinden farklılık göstermektedir. Avokadonun çiçeği hem dişi, hem de erkek organlara sahiptir (Hermafrodit). Fakat bu organlar aynı anda aktif durumda değildir (Dikogami). Her çiçek ilk açıldığında sadece dişi organları aktif olup erkek organlar aktif olmamakta ve çiçek tozu yayamamaktadır.
Bu nedenle, bir çiçeğin dişiçik tepesi başka avokado çiçeklerinden gelen çiçek tozlarını kabul etmekte ve bu döneme çiçeğin ‘dişi dönemi’ denilmektedir. Çiçek bu dişi dönemde sadece 2–3 saat ‘açık’ kalmakta ve bu süre içinde çiçek tozlarını kabul etmektedir. Daha sonra kapanmakta ve günün geri kalan kısmında ve o gece ‘kapalı’ olarak kalmaktadır.
Ertesi gün aynı çiçek tekrar açıldığında, çiçeğin dişiçik tepesi artık çiçek tozu kabul etmemektedir. Erkek organlar ise aktif ve çiçek tozu yayabilmektedir. Bu döneme çiçeğin ‘erkek dönemi’ denilmektedir. Bu çiçek tozları ağaçta bulunan ve dişi dönemde olan diğer çiçeklerin dişi organını tozlayabilmektedir.
Buna göre, her çiçek ilk açıldığında dişi, ikinci açılmasında erkek dönemde olmaktadır. İkinci gün çiçek birkaç saat ‘açık’ kaldıktan sonra tamamen kapanmaktadır. Eğer ilk açıldığında başarılı bir tozlanma olmuşsa ve diğer koşullarda uygunsa meyve oluşmaktadır.
Avokadonun İki Tip Çiçeği Var!
Avokadolarda çeşitlere göre değişen iki tip çiçek vardır. Bunlara ‘A’ ve ‘B’ tipi çiçekler denilmektedir.
‘A’ tipi çiçekler, ilk günün sabahı ‘dişi’ ve ikinci günün öğleden sonrası ‘erkek’ dönemde olmaktadır.
‘B’ tipi çiçekler ise, ilk günün öğleden sonrası ‘dişi’ ve ertesi sabah ‘erkek’ dönemde olmaktadır.
Bu iki çiçek tipinin şematik gösterimi;
Bu iki çiçek tipi tozlama yönünden birbirini tamamlamaktadır. Avokadonun ‘A’ ve ‘B’ gibi 2 tip çiçeğe sahip olması, aşağıdaki şemada gösterildiği gibi çeşitlerin karşılıklı imkânını sağlamıştır.
Ortalama hava sıcaklığı, 210C’ın üstünde olduğu sürece iki çiçeklenme tipi saat olarak beklenen zamanda ortaya çıkmaktadır.
Hava sıcaklığı düşük olduğunda günlük açılmalar gecikmekte ve düzensiz olmaktadır. Bu nedenle, ağaç aynı dönemde dişi ve erkek çiçeklere sahip olabilmektedir. Bu durum, bloklar halinde tek bir çeşidin nasıl meyve tuttuğunu açıklamaktadır.
Ancak avokado yetiştiriciliği yönünden tek bir çeşitle bahçe tesisinin yapılması tavsiye edilmemektedir.
Ortalama sıcaklık 210C’ın altına düştüğünde, çiçeğin organları çok iyi çalışmamakta ve 15,5 0C’ın altına düştüğünde ise meyve tutumu olmamaktadır.
Avokadonun döllenme biyolojisine ilişkin önemli noktalar şöyle özetlenebilir:
- Sıcaklık, yağmur, nemlilik, bulutluluk, rüzgâr gibi iklim koşulları çiçeklenmeyi ve arı faaliyetini etkilemektedir.
- Çiçeklenme döneminde çiçek tozu, dişiçik tepesine uygun zamanda ulaşmalıdır.
- Bazı çeşitlerde, çiçek tozunun yayılması ve dişi organın çiçek tozunu kabul edici dönemlerinin birbirleri ile örtüşmesi sonucunda, yabancı tozlanma olmaksızın meyve tutması olabilmektedir. Yabancı tozlanma ile ‘Fuerte’ çeşidinden daha fazla meyve alınmaktadır.
- Avokadonun tozlanması için mutlaka böcek (arı) faaliyeti gerekmektedir.
- Bir bahçede, çiçeklenme zamanları çakışan A ve B tipi çeşitlerin birlikte dikimi, üretimin artmasına yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte, aynı tip çiçek yapısına sahip bazı çeşitlerin, çiçeklerinin açılma dönemlerindeki zaman farklılığından dolayı, birbirini tozlayabildikleri saptanmıştır. Örneğin; ‘Zutano’ çeşidi, ‘Fuerte’ çeşidi gibi ‘B’ tipinden olduğu halde, ‘Fuerte’ çeşidi için tozlayıcı olarak kullanılabilmektedir.
İklim İstekleri
Avokado, herdem yeşil, subtropik bir meyve türü olması nedeniyle, ticari yetiştiriciliği kışları ılık geçen tropik ve subtropik bölgelerde yapılmaktadır.
Avokado, kış ve ilkbahar geç donlarından, çiçeklenme ve meyve tutum dönemi düşük sıcaklıklardan, ani sıcaklık dalgalanmalarından, şiddetli esen rüzgârlardan ve fidan dönemi yüksek sıcaklıklardan çok fazla etkilenmektedir.
Düşük sıcaklıkların meydana geldiği zaman (çiçeklenmeden önce veya çiçeklenme sırasında) çok önemli olmakla birlikte, ‘Hass’, ‘Reed’, ‘Lula’ ve ‘Simpson’ gibi çeşitler en fazla etkilenen çeşitlerdir.